Rolexencyclopedie

Wanneer een horlogefabrikant een nieuw model introduceert staat hij voor de keuze wat hij onder nieuw verstaat. In dit artikel worden een drietal mogelijkheden besproken.

1. Het uitbrengen van een ‘Vintage’ model

De fabrikant kiest ervoor een iconisch model uit het verleden opnieuw uit te brengen, vanzelfsprekend gemaakt met de nieuwste technieken en materialen.
Een mooi voorbeeld hiervan is de Audemars Piguet Royal Oak ‘Jumbo’ (ref 15202).

Het originele model werd in 1972 op de markt gebracht, toen als ref 5402.

Ref 5402 en 15202 naast elkaar

Toen de eerste Royal Oak (ref 5402ST) in 1972 op de markt kwam was het erop of eronder voor Audemars Piguet. Met de door Gerald Genta ontworpen Royal Oak nam AP een grote gok. Het van staal gemaakte horloge kostte in die tijd meer dan de 18k gouden horloges die de fabriek maakte. De prijs was in die tijd 3200 Zwitserse Francs daar waar een Rolex Submariner 280 Zwitserse Francs kostte. Daarnaast was er het gewaagde ontwerp met de octogonale lunette (geïnspireerd op het patrijsport van een schip) met 8 zichtbare schroeven dat ook niet direct in ieders smaak viel.
Het uurwerk was een ultradunne automaat die in samenwerking met Jaeger-LeCoultre was ontwikkeld. JLC noemde het de 920 en AP de 2121. Later heeft Patek Philippe dit uurwerk ook gebruikt in haar ook door Genta ontworpen stalen sporthorloge de Nautilus.

Kaliber 2121

Een advertentie voor de Royal Oak uit 1975

AP produceerde in 1972 slechts 5000 horloges en de eerste serie Royal Oak’s bestond uit 1000 exemplaren. Het kostte AP 12 maanden om deze A-serie Royal Oak’s te verkopen aan juweliers dus het bedrijf balanceerde op de rand van de afgrond. Maar het concept begon aan te slaan en AP fabriceerde een 2e reeks van 1000 Royal Oak’s met het ‘A’ serienummer. In de volgende jaren volgden de ‘B’ en de ‘C’ series.
Wat de ‘A’ series betreft bestaat er een hardnekkig misverstand dat er ook een ‘Pre A-Series’ Royal Oak ref 5402ST in staal zou bestaan. Dit is niet het geval maar de verwarring is ontstaan doordat de serienummers van de versie in staal/goud geen letters bevatten.

Een handgeschreven notitie van Gerald Genta (collectie Audemars Piguet Museum, Le Brassus, Zwitserland)

De snelste manier om een originele ‘A’ serie Royal Oak te herkennen is door naar twee dingen op de wijzerplaat te kijken.
Ten eerste staat het logo ‘AP’ op de 6 uur positie en ten tweede staat onder deze positie ‘Swiss’. Indien er ‘Swiss Made’ staat is de kans groot dat de wijzerplaat vervangen is. Op de ‘Swiss Made’ wijzerplaten zijn de lichtgevende uurmarkeringen breder en korter dan op de ‘Swiss’ versies. De oorsprong van deze wijzerplaten ligt waarschijnlijk bij een Amerikaanse AP distributeur die ze in de 70er jaren bij AP besteld had zodat de horloges niet naar de fabriek gestuurd hoefden te worden in geval van revisie/onderhoud.
Bij een vroege ‘B’ serie kan het logo nog op 6 uur staan maar als dit het geval is bij een late ‘B’ of ‘C’ serie is het ook weer aannemelijk dat de wijzerplaat bij een servicebeurt vervangen is. Sindsdien staat het logo op de 12 uur positie.

Bij de 2014 Royal Oak ‘Jumbo'(ref 15202) staat het logo weer op de 6 uur positie maar onder deze positie staat ‘Swiss Made’. Opvallend is ook dat het kaliber 2121 wederom de drijvende kracht achter dit prachtige horloge is.

Een ander horlogemerk dat een prachtige Vintage versie heeft uitgebracht is Omega. De Seamaster 300 Master Co-Axial is de moderne versie van de Seamaster die in 1957 geïntroduceerd werd.

Een Sedna gouden en een stalen versie van de 2014 Seamaster 300 Master Co-Axial

De 1957 Seamaster 300 wordt beschouwd als de moeder aller duikhorloges van Omega en leek erg op de Speedmaster uit die tijd (CK2913) maar had een totaal ander doel. Tot 1962 hadden beide horloges de typerende ‘Broad Arrow’ gevormde wijzers, vanaf 1962 kreeg de Seamaster een ander referentienummer met andere wijzers. De Seamaster 300 werd aangedreven door het koperkleurige kaliber 501.

Onderstaande foto laat duidelijk zien hoe Omega de Vintage uitgave van de Seamaster 300 geïnterpreteerd heeft.

De naam van de 2014 versie, Seamaster 300 Master Co-Axial, vergt enige uitleg. De naam Master Co-Axial verwijst naar het anti-magnetische uurwerk. Omega introduceert 69(!) nieuwe horloges met 8 verschillende kalibers met anti-magnetische kenmerken, gebaseerd op het >15.000 gauss uurwerk dat in 2013 op de markt verscheen in de Seamaster Aqua Terra.

2013 Omega Seamaster Aqua Terra >15.000 gauss

De Seamaster 300 heeft een kaliber 8400 uurwerk (8401 voor de versie met de rood gouden rotor)

De wijzerplaat heeft een gelaagd effect (‘sandwich dial’) omdat de uurmarkeringen gelaserd zijn en vervolgens opgevuld met Super Luminova. Dit materiaal heeft een mooie geelachtige patina kleur die rechtstreeks verwijst naar de 1957 versie. De keramische lunette met een ‘LiquidMetal’ duikschaal heeft dezelfde uitstraling als deze in 1957 maar is nu van een praktisch onverwoestbaar materiaal. De ‘Broad Arrow’ wijzers zijn voorzien van Super Luminova in dezelfde kleur. De wijzerplaat is gemaakt van zwart keramisch materiaal wat door een proces van zandstraling een Vintage uitstraling heeft gekregen.
De 2014 Seamaster 300 is er in 6 uitvoeringen: staal, titanium, staal/goud, titanium/goud, goud en platina. De gouden versies maken gebruik van de Omega Ceragold technologie voor de lunette, hierdoor kan 18k goud groeien en zich binden aan het keramiek.

2.

Een tweede optie voor een horlogefabrikant is een nieuw model op de markt te brengen met een complicatie of complicaties die reeds bestaan maar nog niet bij dit merk.
Dit is wat Rolex in 2012 heeft gedaan met het uitbrengen van de Sky-Dweller, een Rolex Oyster Perpetual met een tweede tijdzone en een jaarkalender die alleen handmatig gecorrigeerd hoeft te worden bij de overgang van februari (vanwege 28 of 29 dagen) naar maart. De verschillende functies worden ingesteld met een draaibare lunette.

SPECIFICATIONS
Sky-Dweller
Reference: 326935

MOVEMENT
Mechanical movement with bidirectional self-winding via Perpetual rotor on ball bearing
CALIBRE
9001, Manufacture Rolex
PRECISION
Officially certified Swiss chronometer (COSC)
FUNCTIONS
Centre hour, minute and seconds hands
24-hour display on off-centre disc
Second time zone via independent rapid-setting of the hour hand
Instantaneous annual calendar at 3 o’clock with Saros system and unrestricted bidirectional rapid-setting of the date
Month display via 12 apertures around the circumference of the dial
Stop-seconds for precise time setting
OSCILLATOR
Frequency: 28,800 beats/hour (4Hz)
Paramagnetic blue Parachrom hairspring
Breguet overcoil
Large balance wheel with variable inertia
High-precision regulating via four gold Microstella nuts
Traversing balance bridge
High-performance Paraflex shock absorbers
JEWELLING
40 rubies
POWER RESERVE
Approximately 72 hours

Op haar website gebruikt Rolex de volgende uitspraak van Leonardo da Vinci om de essentie van de Oyster Perpetual Sky-Dweller te vatten:
“Simplicity is the ultimate sophistication.”

Indien er sprake is van een tweede tijdzone die relevant is voor de drager van de Sky-Dweller zullen de centrale wijzers de lokale tijd aangeven en kan de referentietijd ingesteld worden op een decentrale schijf. Deze schijf heeft een 24-uurs display waarbij een omgekeerde rode driehoek de juiste tijd (am/pm) aangeeft. Het verspringen van de datum is gekoppeld aan de lokale tijd en vindt binnen enkele milliseconden plaats op middernacht.

Voor het functioneren van de jaarkalender gebruikt Rolex een gepatenteerd systeem met de naam Saros dat functioneert met slechts vier extra tandwielen. De Griekse term Saros wordt reeds sinds de oudheid gebruikt om een circa 18 jaar durende cyclus te beschrijven van uitlijningspatronen van de zon, de aarde en de maan die zich achter maan en zon eclipsen bevindt.
De Saros kalender van de Sky-Dweller draait letterlijk om een centraal gemonteerd planetair tandwiel. Een satelliet wiel dat wordt aangedreven door het datumwiel grijpt aan op het planetaire wiel en roteert om dit wiel in precies 1 maand. Het satelliet wiel heeft vier ‘vingers’ voor de vier maanden die 30 dagen hebben (april, juni, september en november). Aan het einde van deze vier maanden krijgt een van de ‘vingers’ van het satelliet wiel een extra impuls van het mechanisme dat zorgt voor de datum wisseling waardoor de datum in milliseconden verspringt van 30 naar 1. De maanden zelf worden weergegeven in de openingen die zich bevinden in de omtrek van de wijzerplaat, buiten de uurmarkeringen. Januari op 1 uur, februari op 2 uur etc. en de huidige maand wordt aangegeven door een contrasterende kleur in de opening (zie foto’s).
Voor het instellen van de verschillende functies heeft Rolex een draaibare lunette ontwikkeld die zij de ‘Ring Command Bezel’ noemen.
Deze lunette kan in 3 posities gezet worden om datum, lokale tijd of referentietijd in te stellen. Vanuit de juiste positie kan met de kroon zowel in voorwaartse als in achterwaartse richting een gewenste functie ingesteld worden. De ‘Ring Command Bezel’ is een complexe mechanische module die uit 60 componenten bestaat. Het hart van het mechanisme wordt gevormd door een dubbele pal en hefbomen die verschillende tandwieltreinen aangrijpen afhankelijk van de functie die gekozen is. Een van deze pallen wordt geactiveerd door het uittrekken van de kroon, de andere door het roteren van de lunette om de instellingswielen in het midden van de kast te activeren.
Opvallend detail is dat de ‘Ring Command Bezel’ dezelfde gegroefde structuur heeft als de klassieke Datejust en Day-Date modellen van Rolex.

3. De meest interessante keuze die een horlogefabrikant kan maken voor het op de markt brengen van een nieuw model is natuurlijk deze waarbij er gebruikt gemaakt wordt van technische innovaties, mechanische toepassingen die nog niet eerder bestonden.

De meeste mensen zijn zich niet bewust van het feit dat TAG Heuer een van de meest vooruitstrevende horlogefabrikanten is op het gebied van mechanische horloges. Iedereen kent de prachtige Carrera en Monaco horloges maar TAG Heuer heeft een aparte afdeling, Haute Horlogerie genaamd, waar schitterende en baanbrekende creaties het daglicht zien.

2014 TAG Heuer Monaco V4 Tourbillon

De TAG Heuer Monaco is natuurlijk altijd sterk verbonden geweest met de autosport, met als hoogtepunt Steve McQueen die in de film ‘Le Mans’ uit 1970 een Monaco om zijn pols had.

De afdeling Haute Horlogerie kwam zo op het idee om componenten uit de autoracerij te gaan toepassen in een horloge. Na vijf jaar noeste arbeid werd in 2004 de gepatenteerde ‘belt-driven’ Monaco V4 aan de pers en het publiek gepresenteerd. De kern van dit uurwerk was dat de aandrijving plaatsvond met behulp van riemen.
Tien jaar later, tijdens Baselworld 2014, presenteerde TAG Heuer de evolutie van dit prijswinnende (o.a. Best Design Award en Red Dot Award) horloge, de ‘belt-driven’ Monaco V4 Tourbillion.

Op de wijzerplaat vallen direct twee V-vormige bruggen op. Deze zijn gemaakt van staal, met de hand bewerkt, fijn-geborsteld en afgewerkt met een zwarte coating. Aan de grootste brug (op ‘6’ uur) zijn de raderen voor de riem bevestigd. De gebruikte riemen hebben een dikte van slechts 0.07mm. De tourbillon, die een omwenteling per uur maakt, bevindt zich op de ‘9’ uur positie en zit enigszins verscholen onder het rad voor de riem aandrijving.
De gepatenteerde ‘belt-driven’ transmissie is een hoog-efficiënte relais van 5 gekartelde micro aandrijfriemen waarvan de spanning gecontroleerd wordt door twee dubbele draaischroeven (‘turnbuckles’). Een tweede patent werd toegekend aan de innovatieve lineaire massa die in de plaats is gekomen van de klassieke oscillerende massa. Gemonteerd op ‘s werelds kleinste kogellagers beweegt het 12 gram wegende tungsten (een metaal dat we kennen uit gloeilampen) halffabrikaat zich op en neer tussen twee paar V-vormige veertonnen (vandaar de naam V4). De tonnen liggen onder een hoek van +/- 13 graden, net als de cilinders van een raceauto motor.

Een ander zeer interessant en prachtig type horloge dat TAG Heuer heeft ontwikkeld zijn de MikroPendulum’s.

TAG Heuer Carrera MikroPendulum

TAG Heuer Carrera MikroPendulum S

Het geniale van dit type horloge is dat TAG Heuer de balansveer vervangen heeft door magneten die borg staan voor de oscillatie van het balanswiel. Bovendien is de snelheid van de oscillaties ongekend hoog.
TAG Heuer is reeds enkele jaren bezig met dit concept en het draaide hierbij om twee essentiële onderwerpen: een zeer hoge frequentie (hoger dan 5 Hz) en magnetisme.
Volgens de regels van de kwantummechanica zijn er vier krachten die het universum vorm geven: magnetisme, sterke interactie (verantwoordelijk voor de cohesie van de atomen), zwakke interactie (initiator van radioactiviteit) en zwaartekracht.

Bij de ontwikkeling van de eerste Pendulum in 2010 liep TAG Heuer tegen dezelfde problemen aan als de horlogemakers in de 18e en 19e eeuw hadden met de geblauwd stalen balansveren:

1. Weerstand tegen magnetische velden
2. Stabiliteit binnen de temperatuur amplitudes
3. Lineariteit van het koppel binnen de gehele power reserve

Als een magneet warmer wordt nemen de magnetische krachten af en bij kou gebeurt het omgekeerde. De verklaring hiervoor is dat warmte er voor zorgt dat de moleculen in de magneet wanordelijker georganiseerd raken. Magneten zijn dipolen wat betekent dat ze een tegengestelde lading, ook magnetische richting genoemd, hebben aan ieder uiteinde. Dit komt omdat de meeste magnetische moleculen in dezelfde richting staan bij een bepaalde temperatuur. Wordt het warmer dan gaan de polaire moleculen in allerlei richtingen bewegen en neemt dus de polariteit van de magneet af.
Bij afkoeling neemt de kinetische energie van de moleculen in de magneet af en hierdoor neemt de vibratie in de moleculen af. Het door de moleculen gevormde magnetische veld is op deze wijze veel consistenter geconcentreerd in een bepaalde richting.

Om het probleem van de magneten in de MikroPendulum op te lossen moesten de ingenieurs van TAG Heuer op atoomniveau gaan zoeken naar een oplossing.
Voor het bovenstaande punt 1. geldt dat het ferromagnetische materiaal dat gebruikt is van het ‘harde’ type is. Dit betekent dat het sterk geladen is met energie, zorgende voor een hoge stabiliteit in de tijd. Bovendien zou het in aanraking moeten komen met een elektromagnetische lading die minstens gelijk is aan deze die bij de productie opgewekt is om geneutraliseerd te worden.
De oplossing voor punt 2. moest gezocht worden op moleculair en atomair niveau. De uiteindelijk legering van de magneten bestaat uit Kobalt, Samarium en Gadolinium (de laatste twee worden omschreven als zeldzame aardmetalen).
Het Kobalt-Samarium complex is zeer bekend en beproefd in de magnetische wereld. Het is op dit moment de legering waarmee de hoogste weerstand tegen magnetische velden bereikt kan worden. Het wordt op allerlei gebied toegepast: IT, militair, luchtvaart en zelfs geneeskunde (pacemaker projecten met Co-Sm magneten).
In het bestand zijn tegen parasitair magnetisme kan de Co-Sm derhalve vergeleken worden met Invar dat in de klassieke balansveren zit. Blijft nog steeds het probleem van de temperatuurswisselingen. Met deze legering is de precisie +/- 45 seconden per dag….

Gadolinium

Om bestand te zijn tegen de thermale amplitude effecten was een veel specifieker element nodig: Gadolinium
Gadolinium is een scheikundig element met symbool Gd en atoomnummer 64. Het is een zilverwit lanthanide.
In 1880 merkte de Zwitserse chemicus Jean Charles Galissard de Marignac op dat het materiaal dat in die tijd bekendstond als didymium en het mineraal gadoliniet een overeenkomende spectrumlijn vertoonde, die later werd toegeschreven aan gadolinium. In 1886 isoleerde Paul Émile Lecoq de Boisbaudran voor het eerst gadoliniumoxide uit het mineraal. Het duurde echter tot het begin van de 20e eeuw voordat Georges Urbain metallisch gadolinium kon isoleren. Deze Franse chemicus heeft tussen 1895 en 1912 een aantal elementen voor het eerst kunnen isoleren door middel van fractionele destillatie.
Gadolinium is vernoemd naar de Finse chemicus en geoloog Johan Gadolin.

Zowel in de industrie als in de medische wetenschap wordt gadolinium gebruikt voor uiteenlopende toepassingen:

-In magnetrons worden gadolinium-yttrium granaten gebruikt.
-In beeldbuizen wordt gadolinium gebruikt als fosforescent.
-In meerdere legeringen wordt gadolinium gebruikt om eigenschappen van metalen te verbeteren; het toevoegen van 1% gadolinium aan ijzer- en chroomlegeringen maakt het materiaal bestand tegen hoge temperaturen en roest.
-Compact discs bevatten gadolinium.
-Contrastmiddel bij MRI-scans. Middelen zoals Gadobutrol of een oplossing van het gadoliniumcomplex in DTPA worden aan vermoedelijke kankerpatiënten gegeven. Ze binden zich bij voorkeur aan kankerweefsel en vanwege het grote paramagnetische moment van het Gd3+-ion worden deze weefsels veel beter zichtbaar in een MRI-scan. Na afloop van het onderzoek wordt het complex geleidelijk door de nieren uitgescheiden. Gadoxetaat is ook een contrastmiddel. Het bindt zich gemakkelijker aan gezond nierweefsel dan aan kankercellen of beschadigd weefsel.

Terug naar de rol van Gadolinium in de MikroPendulum.
Bij een stijging van de temperatuur, terwijl de materialen aan het uitzetten zijn, hebben de magnetische velden de neiging hun invloedszone te vergroten. Het magnetisch effect neemt exponentieel toe als men dichter bij de bron komt en het expansie effect is derhalve rampzalig voor het isochrononisme. Dit is het moment waarop Gadolinium intervenieert: dit metaal heeft de eigenschap van een atomische ‘spons’. Het absorbeert het surplus aan deeltjes gegenereerd door de andere chemische elementen en neutraliseert op deze manier de effecten van de thermale amplitude.

Voor het aanpakken van punt 3. zijn de Co-Sm-Gd magneten onderworpen aan meer klassieke horlogemaker technieken, met een regulatie van de geometrie van de elementen.
De MikroPendulum heeft nu een nauwkeurigheid van +/- 1 sec/dag (‘v1.0’), het beste dat bereikt kan worden met een Elinvar balansveer.
Interessant is dat het uurwerk in de loop der jaren nog nauwkeuriger zou moeten worden. Dat ligt aan de ervaringen die worden opgedaan met de samenstelling van de legering (met name het aandeel van Gandolinium hierin) en verbeteringen aan de geometrie.

Laten we eens verder gaan kijken wat de eigenschappen van de briljante TAG Heuer Carrera MikroPendulumS zijn.

De kast is gemaakt van een Chroom-Kobalt legering, normaliter gebruikt in de vliegtuigindustrie voor het maken van turbine bladen. De volume massa van deze legering is gelijk aan deze van staal en brons, iets minder dan 9 maal de massa van water. Het voordeel van de Cr-Co legering zit hem dus niet in de massa maar in de eigenschappen: het is beter bestand tegen allerlei vormen van druk, heeft een langere levensduur en is, met een Vickers hardness scale van 530, tweemaal zo hard als het gros van de stalen legeringen die in de horloge industrie gebruikt worden.
De Cr-Co legering wordt gemaakt met laser sinteren, een industriële techniek waar 3D printers op gebaseerd zijn: een poeder wordt laag voor laag samengevoegd bij 1300′ Celsius waardoor er een afwerkingsniveau bereikt wordt dat met traditionele CNC (Computer numerical control) niet haalbaar is.

Het kaliber van de MikroPendulumS meet 15 3/4 lignes (35,8 mm) met een hoogte van 9,84 mm; het is opgebouwd uit 454 onderdelen en 75 robijnen.
Het echappement voor de tijdsweergave is voorzien van een Pendulum tourbillon van 12 Hz (86.400 bph) met een gangreserve van 24 uur (hoe hoger de frequentie des te lager de gangreserve). Het frame van de tourbillon maakt 3 omwentelingen per minuut (= 20 seconden tourbillon).
Voor de chronograaf bevat het echappement een Pendulum tourbillon van 50 Hz (360.000 bph) waarvan het frame 12 rotaties per minuut maakt (= 5 seconden tourbillon). De gangreserve bedraagt 60 minuten (de tourbillon consumeert een hoop energie).

Omdat de MikroPendulumS maar in zeer beperkte oplage gemaakt wordt heeft TAG Heuer de Carrera MikroPendulum ontwikkeld die ook op de website beschreven wordt. Bij dit horloge is eveneens sprake van twee tandwiel treinen, een voor de tijdweergave en een voor de chronograaf, maar waar de MikroPendulumS gebruik maakt van twee Pendulum tourbillons is hier sprake van een echappement met balansveer voor de tijd en een Pendulum voor de chronograaf.
De eerste heeft een tikgetal van 28.800 bph (4 Hz) met een gangreserve van 42 uur en de Pendulum 360.000 bph (50 Hz) met een gangreserve van 70 minuten.
De kast meet 45 mm en is van titanium dat gezandstraald, fijn geborsteld en gepolijst is. De antracietgrijze wijzerplaat is fijn geborsteld met Cote-de-Genève afwerking onder de Pendulum op de ‘9’ uur positie.

Conclusie

Alle in dit artikel beschreven horloges zijn prachtig en hebben ieder op hun eigen manier hun charme en aantrekkingskracht. Een keuze maken over welke van deze horloges, voor het gemak de prijs even daargelaten, men het liefst zou willen hebben is natuurlijk volledig subjectief en mede afhankelijk van wat men van een horloge verwacht. De een zal keihard vallen voor een Vintage uitgave terwijl een ander veel meer geïnteresseerd is in technologie en innovatie.
Persoonlijk zou ik de TAG Heuer Carrera MikroPendulumS kiezen omdat ik totaal gefascineerd ben door alle innovaties en uitvindingen die ik dan om mijn pols zou dragen. Ik zou er niet vaak naar kijken om slechts te weten hoe laat het is.

Jaap Bakker