Rolexencyclopedie

Cornelis Drebbel werd in 1572 geboren in Alkmaar, in een gegoede familie van landeigenaren. Drebbel’s opleiding was elementair, pas later in zijn leven leerde hij Latijn, maar hij leerde een heleboel van Hendrick Goltzius, beroemd om zijn gravures maar ook bekwaam in de scheikunde. Drebbel trok als assistent in bij Goltzius in Haarlem en trouwde later een jongere zus van Goltzius. Reeds in 1598 ontving Drebbel een patent voor een pomp en een klok met ‘perpetual motion’.
Van 1605 tot 1610 verbleef Drebbel in Londen aan het hof van James I. Hier leefde Drebbel zich helemaal uit als uitvinder, zo was hij in 1608 en 1609 bezig met het verbeteren van een magische lantaarn en een klavichord. Zijn roem begon zich over heel Europa te verspreiden en er volgde een periode van 3 jaar in Bohemen.

Onder de vleugels van heerser Rudolf II in Praag ging Drebbel voornamelijk verder met zijn perpetuum mobile, alchemie en het maken van goudlegeringen voor de Duitse Munt. De periode in Praag werd afgesloten met een hoop tumult en Drebbel werd zelfs gevangen genomen.

Na zijn vrijlating vluchtte Drebbel terug naar Londen waar hij tot zijn overlijden in 1633 zou blijven. Zijn eerste punt van focus was het bouwen van een duikboot maar, zoals blijkt uit zijn bezoek aan Middelburg in 1620, hij was ook geïnteresseerd in optische instrumenten. In 1621 bezocht Constantijn Huygens (1596-1687) Londen en in de periode van 23 januari tot 30 april ontmoette hij Drebbel een aantal malen vluchtig. Huygens zegt hier het volgende over: “I saw Drebbel also for a short time. In appearance he is a Dutch farmer, but his learned talk is reminiscent of the sages of Samos and Sicily. I wished to profit by your company for a longer time, great grey
beard, but the brevity of the time stood in my way, and against my will you are postponed for a another year.”
In de periode van 1626 tot 1629 werkte Drebbel voor de Britse marine, in de eerste plaats vanwege zijn duikboot maar tevens omwille van de watermijnen die hij construeerde. Helaas eindigde zijn periode bij de marine met een meningsverschil over de waarde van zijn uitvindingen.
De laatste vier jaar van zijn leven was hij brouwer en eigenaar van een ‘inn’ onder de London Bridge. Hij gebruikte zijn vinding om onder water te kunnen gaan om mensen naar de kroeg te lokken en zijn bier te drinken.

Een overzicht van de vindingen van Drebbel laat het volgende zien:
– Perpetuum mobile: een soort van lucht-thermometer die werkte met een gegeven volume van gas dat varieerde met temperatuur en druk. Dit is de bekendste uitvinding van Drebbel en interessant is dat het apparaat in een hele reeks schilderijen uit die periode terugkomt. In zijn autobiografie rond 1630 schrijft Constantijn Huygens (vader van Christiaan) het volgende over Drebbel’s perpetuum mobile:
“The perpetuum mobile, which I know only from the drawing of it is so cleverly constructed, that no one, as far as I am aware, has been able to discover the hidden causes at work not even after it was broken. In a glass
spiral is a liquid, which reproduces the ebb and flow of the sea repeatedly (a thing I cannot believe), which certainly is brought about by self initiated motion back and forth and which enthrals experienced persons as much as inexperienced ones by its extraordinary continuance. I suppose it is something of the same sort as that, which now no longer astonishes us, where in a similar glass the enclosed liquid enables us to judge of the temperature of the day by the instability or mobility of the liquid. It is quite certain that the water is forced to rise to fill the empty space, when the air is pressed together by the surrounding cold and that the water is pressed down again and is chased away, as if by the ebbing of the tide, when the air expands by warmth.”
– Ovens en fornuizen: Drebbel was zeer bedreven in het bouwen van deze apparaten. Zo had hij een fornuis gebouwd waarbij het vuur op de gewenste temperatuur gehouden kon worden.
– Automatische muziekinstrumenten
– Hydraulische vindingen: reeds in 1598 kreeg Drebbel patent op een constructie die gelijk was aan onze huidige waterleiding, een buizensysteem dat vanaf verschillende dieptes zoet water naar wens naar boven kon pompen. Ook over deze uitvinding was Constantijn Huygens bijzonder lovend.
– Telescopen en microscopen: het is niet met zekerheid te zeggen maar vele mensen hebben de eerste microscoop toegeschreven aan Drebbel. Hij deed er veel aan het instrument bekendheid te geven in West- en Zuid-Europa en Galilei was bekend met zijn vinding. Ook Christiaan Huygens sprak met lof over de microscoop van Drebbel. Hij was een briljant glasblazer.
– Duikboot en zuurstof: In 1620 bouwde Drebbel een duikboot voor de Engelse koning. De boot had 24 mensen aan boord, 8 daarvan roeiers, voer enkele mijlen onder water door de Thames, kon van diepte veranderen, bleef op koers met een kompas en kon 24 uur onder water blijven met voldoende zuurstof. Daarnaast had Drebbel een hele studie gemaakt van het maken van zuurstof en wat in vele geschriften beschreven wordt is dat hij door het verwarmen van salpeter zuurstof vrijmaakte.
– Productie van explosieven
– Kleuring van stoffen: Drebbel bedacht een methode met tin zout om stoffen te kleuren met scharlakenrood. Deze kleur bestond reeds maar Drebbel’s rood was veel krachtiger en intenser.

Cornelis Drebbel en de Atmos klok van Jaeger-LeCoultre

Perpetuum mobile van Cornelis Drebbel, H.M. Hiesserle von Chodau, 1612

Jaeger-LeCoultre Atmos Hermes

Jaeger-LeCoultre Atmos klassiek

Met de uitvinding van zijn perpetuum mobile heeft Drebbel de basis gelegd voor de Jaeger-LeCoultre Atmos klok drie eeuwen later. Er waren echter meerdere van dit soort apparaten door de jaren heen ontwikkeld, ook Leonardo da Vinci bijvoorbeeld hield zich hier mee bezig, maar het duurde tot de 20e eeuw voordat het principe omgezet kon worden in een nauwkeurige klok.
In 1927 ontwikkelde de Franse ingenieur Jean-Leon Reutter de eerste Atmos klok, nu de Atmos 0 genoemd. Zijn klokken werden aangedreven door een ‘kwik in glas’ expansie apparaat dat een cilinder deed draaien waarmee middels een palrad de hoofdveer werd opgewonden. Het hele mechanisme werkt louter op temperatuursverschillen.Een graad temperatuurverschil tussen 15 en 30 graden Celsius is voldoende om de klok 48 uur te laten lopen. Om deze zeer kleine hoeveelheden energie in beweging om te zetten gelden voor een Atmos klok hele andere getallen dan voor een reguliere slingerklok. Zo maakt de balans slecht twee torsionele oscillaties per minuut, 150 keer trager dan de slinger van een standaardklok. De volgende vergelijking geeft aan hoe weinig energie een Atmos klok gebruikt: 60 miljoen Atmos klokken tezamen gebruiken niet meer energie dan een gloeilamp van 15 watt.
In de geschiedenis van de Atmos vallen twee zaken op. Op 1 juni 1929 creëerde de Compagnie generale de radio (CGR) een afdeling voor de productie en verkoop van de Atmos, geleid door Reutter. In september 1932 sloot LeCoultre een overeenkomst met de CGR voor de levering van uurwerken, midden 1933 werden de eerste leveringen gedaan van het zogenaamde 30″ A kaliber. Op 27 juli 1935 werd de gehele productie overgedragen aan LeCoultre.
Tweede opvallende punt is dat LeCoultre, na de overname in 1935, de zogenaamde Atmos I bleef verkopen maar dat het tevens bezig was met de ontwikkeling van de Atmos II. Belangrijkste wijziging was dat de ammonia en lood ‘blaasbalg’ vervangen werd door een bus met ethyl chloride.

De Atmos klok van Jaeger-LeCoultre blijft een fantastisch fenomeen dat met recht geschonken wordt aan alle belangrijke gasten die thuisland Zwitserland mag ontvangen.

Concluderend kunnen we zeggen dat Cornelis Drebbel een van de meest begaafde mensen uit onze vaderlandse geschiedenis is. Ieder vinding op zich is al briljant maar het feit dat ze allemaal van een man komen is nauwelijks voor te stellen. Gelukkig zijn recentelijk in Alkmaar de restanten van zijn huis gevonden zodat we een tastbaar stukje Drebbel hebben.

Jaap Bakker